روحالله شیرازی، باستانشناس، در گفتوگو با خبرنگار میراثآریا با اشاره به پیشینه گیاهشناختی و فرهنگی انار در ایران گفت: انار گیاهی از راسته مردسانان و تیره حناییان است که خاستگاه اصلی آن بهطور قاطع فلات ایران دانسته میشود و از همین سرزمین به حوزه مدیترانه و روم باستان راه یافته است؛ تا جایی که در زبان لاتین به معنای سیبی با دانههای فراوان شناخته شد.
او با تاکید بر بومیبودن انار در ایران افزود: قدیمیترین شواهد باستانشناسی مرتبط با شمایلنگاری انار در ایران به عصر آهن، حدود قرنهای سیزدهم و دوازدهم پیش از میلاد بازمیگردد. در محوطههایی چون مارلیک در رودبار، نمونههای فراوانی از اشیای زینتی طلایی بهشکل انار ــ از جمله گردنبندها و گوشوارهها ــ از گورهای باستانی کشف شده که در گزارشهای رسمی باستانشناسی ثبت و منتشر شدهاند.
شیرازی ادامه داد: شواهد مشابهی از غرب ایران، بهویژه در کردستان و محوطههایی مانند زَیویه، بهدست آمده که شامل پلاکها و اشیای تزئینی با نقش انار است. همچنین کشف یک زنگوله بهشکل انار از گوهرتپه مازندران که به لایههای عصر آهن یک و دو تعلق دارد، اهمیت نمادین این میوه را در گستره جغرافیایی ایران نشان میدهد.
این باستانشناس با اشاره به دوره هخامنشی تصریح کرد: در دوره هخامنشی، دادههای ما درباره انار بهمراتب گستردهتر میشود. گوشوارهها و گردنبندهای طلایی با نقش انار، از جمله آثار شاخص کشفشده در محوطههایی مانند جوبَجی، گواه جایگاه برجسته این نماد در فرهنگ درباری و آیینی هخامنشیان است؛ آثاری که امروز در موزه ملی ایران نگهداری میشوند.
او درباره یکی از نمادها در نقشبرجستههای هخامنشی افزود: شاخهای که در دست داریوش بزرگ دیده میشود، اغلب بهعنوان نیلوفر آبی تفسیر شده، اما با توجه به ویژگیهای آناتومیک، میتوان این احتمال را جدی دانست که این گیاه در واقع شاخهای از گل انار باشد.
شیرازی با تاکید بر بُعد نمادین انار گفت: انار در ایران باستان حامل مفاهیم عمیق آیینی است. این میوه بهواسطه شکل کروی، تاج بالایی، رنگ درخشان و دانههای منظم، همواره نماد باروری، حاصلخیزی، فراوانی و برکت بوده و در پیوند مستقیم با الهه آب، آناهیتا، قرار داشته است؛ همانگونه که در بینالنهرین با الهه ایشتار مرتبط بوده است.
او درباره دوره ساسانی افزود: در دوره ساسانی، جایگاه انار به اوج نمادین خود میرسد. در متون زرتشتی، درخت انار درختی مقدس بهشمار میآید و شاخههای آن در قالب برسم، ابزار آیینی موبدان در مراسم نیایش آتش بوده است. این مسئله نشاندهنده پیوند عمیق انار با نظام فکری و دینی ایرانیان است.
این باستانشناس ادامه داد: نقش انار در گچبریهای ساسانی، بهویژه در تیسفون، چالترخان ری و همچنین نمونه شناساییشده در غرب ایران توسط دکتر خسروی، بهوفور دیده میشود. افزون بر آن، تصویر انار بر ظروف نقره، بشقابها و تنگهای ساسانی در صحنههای درباری و زندگی روزمره، نشاندهنده حضور گسترده این نماد در زیستجهان ساسانیان است.
شیرازی با جمعبندی این سیر تاریخی تاکید کرد: با توجه به این تداوم سههزار و دویست ساله، میتوان با اطمینان گفت که حضور انار در آیینهای امروزی ایران، بهویژه شب یلدا، ادامه یک سنت عمیق و ریشهدار تمدنی است. باورهای مردمی امروز درباره انار بهعنوان نماد سلامت، برکت و فراوانی، بازتاب همان اندیشههای کهن ایرانی است.
او در پایان خاطرنشان کرد: بیتردید شواهد موجود حداقل ۳۲۰۰ سال قدمت این سنت را نشان میدهد و این احتمال بسیار قوی است که پیشینه آن به دورههای کهنتر نیز بازگردد؛ دورههایی که هنوز شواهد باستانشناسی یا گیاهباستانشناسی آنها کشف نشده و امید میرود پژوهشهای آینده بتواند این حلقههای گمشده را آشکار کند.
انتهای پیام/
نظر شما